Vanaf 1566 brak een periode van veel geweld aan in de Nederlanden. Dat jaar brak de Beeldenstorm uit en begon de Geuzenbeweging tegen de Spanjaarden. Twee jaren later laten we de Opstand tegen de Spanjaarden beginnen, die uitmondde in de Tachtigjarige Oorlog. Ook het platteland van Utrecht zoals Maartensdijk en Westbroek merkte daar veel van. [David Vinckeboons, Boëtius A. Bolswert, – Boereverdriet – 1610. Rijksmuseum Amsterdam.]
Daarover kunnen we meer lezen in de H. Brugmans uitgave van De Utrechtse Kroniek van de jaren 1566-1576. Zo lezen we, hertaald uit het zestiende-eeuwse origineel, bij het jaar 1566:
‘In die tijd bleef het Spaanse garnizoen gelegerd binnen Amersfoort, in het vlakke land van Utrecht, tot aan Eemnes, Baarn, Sint-Maartensdijk, Westbroek, Breukelen, Woudenberg, Leusden en de omgeving daarvan, en daarna door het hele land — tot onuitsprekelijk grote kosten en tot verderf van diezelfde streken.’
In december van hetzelfde jaar waren er Duitse troepen gelegerd bij Maartensdijk die zich niet met de plunderende Spaanse troepen in Utrecht bemoeiden, maar wel, terwijl ze geen soldij kregen het platteland van onder Meer Westbroek, Eemnes en teisterden. We lezen: ‘eetende den huysman van eynden aen op, soe het een groten armen hoop was, die totten 15 Aprilis daeraen volghende gheen betalinge [creegh]’ , of hertaald: ‘de boeren van begin tot eind kaal etend Het was een arm zootje, dat tot april 1567 geen soldij ontving’.
Acht jaar later vinden we bij Maartensdijk de dan nog in Spaanse dienst optredende stadhouder van Utrecht, Gilles van Berlaymont. In 1576 nam een befaamde geuzenhoofdman Muiden in, Dirck Snoey, beter bekend als Dirk Sonoy (luitenant-gouverneur van Willem van Oranje in het Noorderkwartier). Alles werd ingezet om Sonoy te verdrijven. We lezen, weer hertaald, in de Utrechtse Kroniek:
‘Toen de heer van Hierges [Berlaymont] dit bericht in Utrecht ontving, liet hij onmiddellijk alle troepen optrekken die in de garnizoenen lagen te Amersfoort, Wijk, Rhenen, Culemborg, Vianen, Nieuwpoort en andere omliggende steden en plaatsen — zowel Spanjaarden als Walen en Duitsers. Hij verzamelde hen allen op 10 mei bij Sint-Maartensdijk.’
Sonoy zou uit Muiden verdreven worden. In oktober 1576 liep Berlaymont over naar prins Willem en zou de Utrechtse burgerij helpen de Spanjaarden uit de dwangburcht Vredenburg te verdrijven
AD
Bron: H. Brugmans, ‘De Utrechtse Kroniek over 1566-1576’. In: Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap, dl. XXV (Amsterdam 1904) pp. 1-258, m.n. 160v., 165v., 217, 251.