In 1874 werd aan de Tweede Kamer door minister van oorlog Weitzel in de begroting voor 1875 een nieuw te bouwen fort Westbroek voorgesteld: er moest daarvoor 170.000 gulden worden vrijgemaakt. (Minister A.W.P. Weitzel omstreeks 1870. Afbeelding KITLV Amsterdam.)
De redenen daarvoor werden geheim gehouden. Met name de militaire specialisten Stieltjes en De Roo van Alderwerelt protesteerden en gaven uiting aan hun verzet in het voorlopig Tweede Kamerverslag van november dat jaar. De begroting voor 1875 borduurde voort op de Vestingwet van april 1874. Deze wet regelde de verdediging van Nederland tegen vijandelijke, met name Duitse invallen. De Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 had tot het inzicht geleid dat er een nieuw verdedigingsplan moest komen door middel van inundaties (onderwaterzettingen).
Het voorstel voor een fort bij Westbroek, dat deel uitmaakte van de uitvoeringsplannen, kreeg in 1875 een roemloos einde in de Tweede Kamer. Eerst werd het bij een begrotingswetswijziging in maart 1875 voorlopig weggezet. Het plan sneuvelde definitief in december toen Weitzels opvolger Enderlein aangaf er helemaal geen brood meer in te zien.
Achter deze geschiedenis ging een stevige discussie in de jaren 1874 en 1875 schuil. Een militair specialist voerde onder de schuilnaam Kainos in het voordeel van Fort Westbroek aan, dat er door de bouw van een rij forten bij Naarden en een vooruitgeschoven fort bij Westbroek geen inundaties en het inlaten van zeewater nodig zouden zijn tussen de Zuiderzee en Westbroek. Was, vroeg hij zich verder retorisch af, het veengebied tussen Westbroek en Utrecht niet al onbegaanbaar genoeg voor de vijand? Daarom waren ook inundaties bij fort De Gagel op voorhand onnodig, schadelijk als ze waren voor boeren en burgers. Kainos kreeg krachtige tegenspraak van militaire professionals. Dat gebeurde ook in een brochure van ‘een oud-cadet’ uit 1875. De schrijver bepleitte de nodige inundaties. Hij meende, dat het geplande fort Westbroek fort De Gagel niet overbodig maakte, maar eerder omgekeerd: fort De Gagel maakte de bouw van fort Westbroek zinloos! De afloop is bekend: het fort Westbroek kwam er nooit.
AD
U bevindt u op de Rondleiding over de Hollandse Waterlinie. Voor het vervolg klik HIER.
Literatuur:
Staten Generaal Digitaal.
Kainos, De Nieuwe Hollandsche Waterlinie en haare verbetering naar de eischen des tijds (Breda 1874). De Nieuwe Hollandsche Waterlinie in bescherming genomen […] door een oud-cadet (Amsterdam 1875); Kees Floor, ‘Nooit aangelegde Biltse forten’. In: De Biltse Grift, juni 2021, pp. 55-60.
Fort Westbroek op een kaart van omstreeks 1873. (Utrechts Archief, beeldbank, catalogusnr. 2093-1.)
