‘Ik had me voorgenomen, het land dat mij onderdak had verleend, terug te betalen.’ Walter Maas (1909-1992) was een vluchteling uit Duitsland die in Nederland onderdak kreeg. Hij maakte van de villa Gaudeamus een centrum voor nieuwe muziek. Afbeelding: de geheime ruimte in de nok van villa Gaudeamus waar Walter Maas tijdens de oorlog verbleef. (Foto DAB)
Walter Maas werd in 1890 in Mainz geboren in een redelijk welgesteld Joods gezin. Muziek speelde een belangrijke rol in de familie Maas maar Walter volgde geen opleiding tot musicus. Zijn vader had groot bezwaar tegen zijn homoseksuele geaardheid en vond dat hij in de korsettenfabriek van zijn oom moest gaan werken.
In dat bedrijf kreeg de jongeman een opleiding tot textielingenieur. In 1933 besloot hij vanwege het antisemitisme en het nationaalsocialisme in Duitsland naar Nederland te verhuizen.
Walter werkte aanvankelijk in verschillende betrekkingen, waaronder vertegenwoordiger in korsetten, maar in 1940 voegde hij zich bij zijn ouders, die in Bilthoven Villa Gaudeamus hadden gekocht. Zij begonnen daar een pension waar veel Joodse gasten kwamen. Walter hielp met de zakelijke kanten van het pension.
De oorlog bracht gevaren. Toen Walter in 1942 op transport zou worden gesteld, dook hij onder. Aanvankelijk verstopte hij zich in een verborgen ruimte in het dak van het huis, later verbleef hij op verschillende onderduikadressen in het land. Hij wisselde brieven met zijn broer, die elders verbleef. Zijn ouders werden naar Sobibor getransporteerd en overleefden de oorlog niet. In Nederland had Walter de bloemist Ad Gaillard ontmoet, die de liefde van zijn leven werd. Ad overleed echter in 1945 bij een bombardement.
In Bilthoven maakte hij de bevrijding mee. Walter organiseerde na de oorlog in Gaudeamus concerten met jonge componisten onder wie Reinbert de Leeuw, Peter Schat, Louis Andriessen, John Cage en Karlheinz Stockhausen. Zij kwamen ook in de rustige villa werken.
Daarnaast organiseerde Walter Maas vanaf 1947 de Bilthovense Muziekweek, waarvoor hij in Bilthoven en elders locaties vond. Het festival werd bekostigd door de Stichting Gaudeamus, die Maas had opgericht. Door het succes van deze activiteiten was villa Gaudeamus eigenlijk te klein, te meer omdat het pension bleef bestaan. In 1983 verplaatste men de activiteiten naar Amsterdam.
In 1985 richtte Walter de Maas-Nathan Stichting op, zo genoemd naar de achternamen van zijn vader en moeder. Die stichting maakte van Gaudeamus ‘een plek van culturele activiteiten’, vooral van muziek.
Nadat Walter Maas op 1 december 1992 overleden was, werd de villa Gaudeamus hernoemd tot Walter Maas Huis.
DAB
Literatuur:
W.A. Heurneman, Walter Maas, oprichter van Gaudeamus, in: H.L.Ph. Leeuwenberg, F. Vogelzang en J.J.W. Vroemen, Utrechtse biografieën, De Utrechtse Heuvelrug – Noord, Utrecht 2004 p.128 – 133.
Walter en Ernst Maas, Amandelmelk, De twee oorlogsbrieven van Walter en Ernst Maas, Amsterdam 1995.
