De Gelderse edelman Henric Paulus, baron van der Borch tot Verwolde, heer van Vorden (1887 – 1977) begon zijn loopbaan als burgemeester in het dorp Koudekerke op Walcheren. In 1927 werd hij benoemd in De Bilt, waar hij met een onderbreking in de Tweede Wereldoorlog tot 1952 als burgemeester functioneerde. Het was een periode van grote veranderingen en zorgen. Bij zijn afscheid in 1953 zei hij dat hij zijn werk had gedaan in het volle vertrouwen dat God mij op deze plaats heeft gesteld en dat Hij mij daarom de kracht zou geven voor een goede vervulling van mijn ambt. Afbeelding: Van der Borch achter zijn bureau in 1932. (Beeldbank Historische Kring D’Oude School, De Bilt)
Al spoedig na zijn benoeming raakte De Bilt betrokken bij de economische crisis van de jaren dertig. Dat bracht de zorg met zich mee voor een groeiend aantal werklozen. Tegelijk stegen de inkomsten van de gemeente niet door de bezuinigingen van de rijksoverheid. Dat betekende minder geld voor onderhoud van wegen, riolering, gezondheidszorg, onderwijs en andere openbare nutsvoorzieningen. Positief was de aankoop van het buiten Jagtlust, dat ging dienen als huisvesting voor het gemeentelijke bestuursapparaat. De gemeente bleef als forensenplaats aantrekkelijk en nieuwe huisvesting bleef nodig. Los van de villa’s in Bilthoven vond woningbouw plaats in park Arenberg (1934), het Heemstrakwartier (1935) en de Steenen Camer (1936).
Voor de recreatie maakte men ruimte door de aanleg van het natuurbad De Biltsche Duinen in 1933. Dit gebeurde in het kader van een werkverschaffingsproject, net als een verdere verfraaiing van het Van Boetzelaerpark. Werkgelegenheid bood ook de bouw van het sanatorium Berg en Bosch en van scholen als Het Nieuw Lyceum, dat in de oorlog totaal vernietigd werd in een bombardement.
Nieuwe zorgen kwamen door de mobilisatie en de inval van de Duitsers in mei 1940. In de eerste vergadering van de gemeenteraad na 10 mei 1940 zei Van der Borch:
Ongetwijfeld hebben wij in de afgelopen laatste weken ook onze tekortkomingen gevoeld. Indien wij zullen overwinnen, dan zal het noodig zijn als nuchter en bedachtzaam Volk het leven te aanvaarden en trouw te zijn aan alles waaraan het Nederlandsche Volk het meest is gehecht. Mogen wij in een geest van saamhorigheid de nieuwen toestand onder oogen zien.
Voor Van der Borch was dat zeker niet in pro-Duitse zin. Hij werd in 1943 ontslagen en vervangen door de NSB-man C. van Ravenswaay die al burgemeester van Utrecht was.
Na de bevrijding trad Van der Borch weer in functie. De Bilt had inmiddels heel wat meegemaakt aan bombardementen, Duitse inkwartiering, distributie van voedsel en in het laatste oorlogsjaar ook honger. Daarbij kwam nog de geleidelijke wegvoering van de Joodse inwoners van de gemeente. Tegelijkertijd traden de Duitsers hard op tegen elke vorm van verzet onder de burgers van De Bilt.
Naast de vreugde om de bevrijding braken ook nieuwe zorgen aan. De distributie van voedsel en brandstof bleef voorlopig gehandhaafd. Nieuw was de taak voor de gemeente om de schaarse woonruimte te verdelen en in nieuwbouw te voorzien. De handhaving van de werkgelegenheid bleef een punt van zorg. De Bilt bleef een forensengemeente, de keuze voor aantrekken van industrie en meer werkgelegenheid werd niet gemaakt. Tegelijk dwong de snel groeiende bevolking van Nederland na 1945 tot meer overleg tussen de gemeenten en de provincie en het rijk over de verdeling van de rijksgelden, over infrastructurele projecten en locaties voor woningbouw. Het betekende ook dat samenvoeging van gemeenten een punt van overleg ging worden. Van der Borch kon de afhandeling daarvan overlaten aan zijn opvolger K. Fabius
Bij zijn afscheid was er veel lof voor zijn gave om overleg tussen verschillende partijen op gang te brengen. Het kernwoord in zijn optreden was ‘gemoedelijk’.
PvH
Literatuur:
Dossier: Burgemeesters in de gemeente De Bilt gedurende de 20e eeuw. Historische Kring D’Oude School’, De Bilt.
Bernard Schut, Verhalen hoe de oorlog is verdwenen. Bilthoven en De Bilt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Uitgeverij De drie ceders. De Bilt 2015; idem, De rekening van vijf jaar oorlog. Bilthoven en De Bilt de eerste jaren na de bevrijding. Uitgeverij De drie ceders, De Bilt 2018.
Kees Beesemer, Jagtlust, van middeleeuwse kloosterboerderij tot eigentijds gemeentehuis. Bilthoven 2002.
