Afbeelding: de Prinses Wilhelminaschool veranderde tussentijds van naam en werd vernoemd naar de woonwijk De Bieshaar. (Foto: beeldbank Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen).
Begin jaren ’70 werd de nieuwbouwwijk De Leijen ontwikkeld. Het plan was om zoals gebruikelijk in de naoorlogse nieuwbouwwijken, ook daar een drietal basisscholen te bouwen volgens de traditionele denominaties van openbaar, protestants-christelijk en rooms-katholiek. In De Leijen is daarvan afgezien, want het toenmalige gemeentebestuur achtte het aantal bestaande basisscholen in De Bilt-Bilthoven voldoende.
In de wederopbouwjaren ’50 was dat heel anders. Toen verrees er een heel scholeneiland volgens drie bloedgroepen rondom De Melkweg, om de nieuwbouwwijk Brandenburg-West van onderwijs te voorzien. In de hoogtijdagen van de jaren ’60 gingen er in deze woonwijk dagelijks 1000 kinderen naar school, die zich twee tot vier keer per van en naar huis begaven.
Volgens de toen aangehangen wijkgedachte sprak het vanzelf dat ook de spreiding over en situering van scholen in de wijk, de rol van de school in het maatschappelijk leven moest benadrukken (…). Door een doelmatige ontwikkeling van een uitbreidingsplan was het mogelijk te verzekeren dat ook stedenbouwkundig de rol van de school tot uitdrukking werd gebracht, aldus het Categoriaal Onderzoek Scholen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Tiemen van der Worp (De Bilt, 1945) is een kind van de wederopbouw. Hij had begin jaren ’50 de gereformeerde Rehobothschool in De Bilt bezocht: we zaten met drie kinderen in een bankje dat voor twee was bedoeld. Van der Worp rondde de kweekschool af en werd het tweede ‘hoofd der school’ van de Poolster, voorheen de Hervormde School Bilthoven. Samen met de Hervormde School De Bilt, later de Runnebeek, vormden die scholen de Hervormde tak van het Protestants Christelijke Onderwijs in de toenmalige gemeente De Bilt.
Openbaar onderwijs
In de wijk Brandenburg-West was het scholenverhaal begonnen met een houten noodgebouw op de hoek van de Melkweg en de Pluvierenlaan, waarin ruimte was voor leerlingen van de ‘Openbare’ Jan Ligthartschool. Openbaar onderwijs viel bestuurlijk onder de Gemeente en deze ‘bloedgroep’ zou als eerste een permanent schoolgebouw krijgen. De Hervormde School, de latere Poolster, begonnen aan de Middellaan, betrok, nadat de Jan Ligthartschool een permanent gebouw had gekregen, de noodvoorziening op de hoek van de Melkweg en de Pluvierenlaan, in afwachting van een eigen schoolgebouw.
Van der Worp: De Jan Ligthartschool en de Hervormde School Bilthoven waren voorbeelden van de systeembouw van de Holland Building Corporation. Van deze HBC-scholen werden er in onze gemeente totaal drie vrijwel identieke exemplaren in elkaar gezet.
Midden jaren ’50 was al de St. Laurentiusschool voor Rooms-Katholieke leerlingen gebouwd en daarmee was het trio aan denominaties in de wijk compleet.
Tiemen van der Worp: De gemeente had zich enigszins vergist in de bouwplanning en de onderwijsbehoefte per denominatie. Want al snel bleek dat er veel meer vraag was naar confessioneel onderwijs dan naar openbare scholen. Dat had tot gevolg dat de Hervormde School leentjebuur moest gaan spelen in de klassenruimte van het eerste permanente gebouw van de Jan Ligthartschool, dat bijna leegstond. Inmiddels was er wel een tweede permanente bouw voor deze openbare school gerealiseerd met daarbij een peperdure verbindingsgang tussen het ‘oude’ en het ‘nieuwe’ deel.
Bevolkingsafname
Er had meer demografische misrekening plaatsgevonden op het gemeentehuis en dat had gevolgen voor de Prinses Wilhelminaschool in De Bilt. Van der Worp: Deze school kreeg te maken met afnemende leerlingenaantallen. Oorzaak daarvan was dat bij de ontwikkeling was uitgegaan van een nieuwe woonwijk op de Schapenweide naast het RIVM, die er tot dusver niet is gekomen. In De Bilt was vanaf 1957 wel de Hervormde Runnebeek ontwikkeld en de beide scholen gingen uiteindelijk samen in wat nu de PC-Daltonschool De Rietakker is.
In de jaren ’70 nam het geboortecijfer en daarmee het aantal te verwachten schoolkinderen in de gemeente snel af. De tijd van de babyboom en de grote gezinnen was voorbij. Terugkijkend valt op dat juist de vooroorlogse schoolgebouwen zoals de St. Michaelschool, Groen van Prinstererschool, de Van Dijckschool en in zekere zin de Theresiaschool en de Julianaschool, zelfde confessie en locatie in een nieuw jasje, de demografische stormen hebben overleefd. Vrijwel alle wederopbouwscholen zijn verdwenen, uitgezonderd de Runnebeek, die na een grondige herbouw en uitbreiding de De Rietakker is geworden en toegankelijk is voor alle gezindten. Het scholeneiland langs de Melkweg heeft plaatsgemaakt voor woningbouw.
Met dank aan Tiemen van der Worp.
VC
Verder lezen:
In zijn onderzoeksserie over de Wederopbouw in Nederland verscheen bij het Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed het Categoriaal Onderzoek naar scholen
Afbeelding: Openbare Jan Ligthartschool gebouwd in 1959, vooraan in beeld de openbare kleurschool De Bijenkorf (foto: beeldbank Historische Kring d’Oude School)