Afbeelding: Huize Bremhorst tijdens de Eerste Wereldoorlog. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog werd de villa onherstelbaar gebombardeerd. Foto: Beeldbank Historische Kring d’Oude School.
Op 24 april 2024 was het zeventig jaar geleden dat de zogenoemde hoeksteen werd gelegd voor Huize Het Oosten in Bilthoven. Het werd gebouwd als rusthuis voor oudere Vrijmetselaars uit heel Nederland, maar is nu toegankelijk voor iedereen die zich herkent in de cultuur van het huis. De opening vond plaats op 19 mei 1955, maar de oorspronkelijke jaren ’50-gevel is sinds de renovatie niet meer terug te zien. Het huis kwam tot stand op de locatie waar de villa Bremhorst als gevolg van oorlogshandelingen onherstelbaar werd beschadigd. In dat verband kan het gebouw als wederopbouwproject worden beschouwd.
Maar er is meer reden om het huis als ‘wederopbouw’ te kenschetsen. Want de rusthuizen van na de Tweede Wereldoorlog vloeien voort uit de vernieuwingsdrang en het politieke streven naar sociale zekerheid voor de, ook toen al, vergrijzende bevolking.
Citaat: De omvang en de schaal waarop de overheid na de Tweede Wereldoorlog het initiatief nam in de opbouw van een verzorgingsstaat, zorgde voor een gedaanteverandering van de sociale politiek en zorg. Met wet- en regelgeving ontfermde de staat zich over het sociale welzijn van de bevolking. De garantie op collectieve zorg werd een in wetten vastgelegd sociaal recht, op voorwaarde dat iedereen bereid was zich naar vermogen in te spannen voor zijn én andermans levensonderhoud. Het ideële beginsel van de verzorgingsstaat was geboren. Maar waar kwam het vandaan? Na de ervaringen met de massale werkloosheid in de jaren dertig en de oorlogsellende in de jaren veertig heerste in Nederland de mentaliteit ‘dit nooit meer’. In een klimaat van vernieuwingsdrang en optimisme over een hoopvolle toekomst bouwde de overheid haar bemoeienis steeds verder uit. Sociale zekerheid werd al snel een vanzelfsprekend verschijnsel in het dagelijks leven van de naoorlogse generatie.
Bron: Categoriaal onderzoek wederopbouw – bejaardenhuizen 1940-1965 Karel Loeff, Leon van Meijel, Pauline Opmeer 2005
Hobbemaflat
In Bilthoven werd in hetzelfde jaar 1954 ook toestemming gegeven voor de bouw van de Hobbemaflat, nu Parkflat Hobbema geheten. Sinds eind jaren dertig hadden omwonenden bij Gedeputeerde Staten van Utrecht succesvol bezwaar gemaakt tegen een dergelijk bouwproject, dat niet voldeed aan de woningbouwvoorschriften aan de Hobbemalaan. Echter na de oorlog, in november 1954, werden die bezwaarschriften door de overheid afgewezen. Want volgens deskundigen kon de bouw van het rusthuis (architect ir. Briët) nergens anders binnen de gemeente worden gerealiseerd. De plaats van de flat werd bovendien uit stedenbouwkundig oogpunt verantwoord geacht.
(Bron: Historische Vereniging d’Oude School).
Afbeelding: Huize “Het Oosten”, na oplevering in 1955 (foto: collectie Rienk Miedema)
De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) presenteerde in haar onderzoeksserie naar Wederopbouwprojecten in 2005 een deelstudie over bejaardentehuizen (1). Na de oorlog werd de ouderenzorg in tegenstelling tot de eeuwen daarvoor, steeds meer de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de overheid.
VC