In 1933 was de Nationaal-Socialistische Beweging nog niet erg actief in De Bilt-Bilthoven. Begin 1934 had de beweging meer publiciteit gekregen en discussieerde men al in het openbaar over de N.S.B. En hoe zat het met de bovenstaande opvallende advertentie die op 20 december 1933 in De Biltsche Courant verscheen?
Op 26 april 1933 werden in Nederland verkiezingen gehouden voor de Tweede Kamer der Staten Generaal. Door de uitslagen werd de samenstelling van de kamer niet ingrijpend gewijzigd: de Roomsch-Katholieke Staatspartij was de grootse, gevolgd door de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij en de protestantse Anti-Revolutionaire Partij van Colijn. De uitslagen van De Bilt (inclusief Bilthoven) waren iets anders maar wel vergelijkbaar: A.R.P., S.D.A.P. en als derde de liberale Vrijheidsbond.
In de gemeente kon men ook zijn stem uitbrengen op kleine fascistische partijen, maar die kregen slechts weinig stemmen: de Nederlandsche Fascistenunie 4 stemmen, de Vrije Fascisten 1, de Nationalisten 4 en de Fascistenbond 50. Die laatste stemmen vielen vooral bij de stembureaus Van Dijckweg, Gregoriuslaan en Groen van Prinstererweg. De Zuiderzeepartrij kreeg als enige in de gemeente geen stemmen om voor de hand liggende redenen.
De N.S.B. deed aan deze verkiezingen nog niet mee. Op 14 december 1931 was de beweging opgericht en het leek een echte partij, met op 1 januari 1933 omstreeks 1000 leden. Alle macht lag echter bij de Algemeen Leider Anton Mussert.
Debat
Op 12 januari 1934 organiseerde de plaatselijke afdeling van de Liberale Staatspartij ‘De Vrijheidsbond’ in gebouw Concordia in Bilthoven een bijeenkomst waar Mr. K. Jansma zou spreken over de betekenis van het nationaalsocialisme in Nederland.
Jansma stelde dat het naar buiten treden van de N.S.B. het gevolg was van het aan de macht komen van Hitler in Duitsland en dat de beweging hier een dictatuur wilde invoeren. ‘De N.S.B. nu doet het voorkomen, alsof met Mussert een nieuwe zon aan den nationalen hemel is opgegaan, maar ik geloof, dat we hier meer te doen hebben met een maan, die het licht weerstraalt, dat van uit het Oosten over de grens gekomen is.’
De organisatoren hadden een vertegenwoordiger van de N.S.B. uitgenodigd om weerwoord te geven, maar dat was niet gelukt. Wel aanwezig was de heer De Marees van Swinderen die lid was geweest van de N.S.B. Omdat de regering-Colijn rijksambtenaren had verboden om lid van de beweging te zijn, had hij zijn lidmaatschap moeten opgeven.
Hij was het volstrekt oneens met de bewering dat het optreden van de N.S.B. iets te maken zou hebben met de overwinningen van Hitler. ‘Dat nu dit optreden naar buiten samenviel met de overwinning van Hitler in Duitschland is dus gehéél toevallig.’ Ook met de dictatuur zou het wel meevallen: ‘De dictatuur, welke de N.S.B. zich echter voorstelt moet men als een tijdelijke overgangsmaatregel beschouwen, waarin de minister-president volmacht zal krijgen om den
Staat als de N.S.B.-ers zich die denken voor elkaar te brengen.’
Jansma schertste daarop: ‘De heer de Marees van Swinderen heeft er hier op gewezen dat Hitler in 1933 pas aan het bewind gekomen is, dus het moet eigenlijk zoo zijn, Hitler wat aan Mussert te danken heeft.’
Advertentie
En die advertentie dan? Was het reclame voor de N.S.B.? Dreef iemand juist de spot met de nationaalsocialisten door te stellen dat zij moesten branden?
Feit is dat er in Bilthoven echt een Koppellaan is en dat op nummer 10 tussen 1929 en 1955 de brandstoffenhandelaar J.C. Rademaker gevestigd was. We zullen de opmerkelijke advertentie dus maar aan het toeval toeschrijven. Dat zo’n toeval niet ongebruikelijk is, blijkt wel uit de foto van een winkel in Zuid-India. (Foto DAB)
DAB
Literatuur:
De Biltsche Courant 1933 29 april, 20 december; 1934 5 en 19 januari.
Website van de wijkvereniging Vogelzang: