Als iemand wordt geboren ‘met de helm’, dan is het hoofd van de baby bij de geboorte gedeeltelijk bedekt door een deel van het vruchtvlies. Dat was een opvallend verschijnsel en de mensen hechtten er vroeger dan ook een bijzondere betekenis aan. In de volkscultuur had de drager van de helm bovennatuurlijke eigenschappen. Afbeelding: Het jeugdboek Met de helm geboren uit 1949 vertelt over een jongen die zo ter wereld gekomen is.
‘Je hebt hier een postbode gehad, hij heette Dirk de Rooij, en die had ook zoiets. Hij was erg godsdienstig en de Bijbel was zijn beginsel. Wij liepen eens een keer op een weggetje, zo’n steegje, en goed en wel liepen we daar of Dirk zei: “Laten we even opzij gaan.” “Er komt toch niks aan,” zei ik, “daar heb je wat anders mee voor.” “Nou,” zei Dirk, “die en die, je kent hem wel, sterft binnenkort. Ik zie zijn begrafenis daar gaan.”
Aan het woord is Jan Stompers, in 1885 geboren in Maartensdijk. ‘We gingen aan de kant staan en wachtten een poosje. Na een poosje zei de Rooij: “Ziezo, die is gepasseerd.” Een week later stierf er iemand bij ons in de buurt; wie, dat vertel ik niet. Maar wat ik je vertel, is echt gebeurd en die De Rooij had het al zien aankomen.’
Het geloof in de bovennatuurlijke krachten van de helm is al heel oud en we komen het tegen in heel Nederland en in de omringende landen. De verhalen die men erover vertelde, liepen uiteen van negatief tot positief; volgens sommigen was de helm een vloek en volgens anderen was hij een zeer begeerd bezit. In de streek rondom De Bilt komen we een belangrijk deel van die verschillende interpretaties ook tegen.
Je werd er ongelukkig van
Sijmen van Dijk uit Maartensdijk vertelde: ‘Er was er hier een in Maartensdijk die met de helm op geboren was. Hij was er akelig aan toe. Hij moest ‘s nachts zijn bed uit om het hek van het kerkhof open te doen. Hij had geen rust, hij kende haast geen rust. Al was het nog zulk hondenweer, hij moest het bed uit om het hek open te doen. De mensen zeiden: hij had het tweede gezicht. Hij zag dat er iemand begraven werd, al was er nog niks aan de hand.’
Zulke mensen waren erg ongelukkig en om dat te voorkomen moest de helm vernietigd worden. Volgens sommigen verbrandde men de helm kort na de geboorte, maar anderen vertelden dat het helmvlies juist begraven werd. ‘Maar als ze zo’n ding begraven, is de gave ook weg,’ vertelde Jan Vlug uit Westbroek.
Of het was een zegen
Volgens enkelen bracht de helm juist geluk, bijvoorbeeld omdat de drager de toekomst kon voorspellen. Albert Pastunink: ‘Ze wisten alles en zagen alles van tevoren aankomen. Het was een gelukkig mens, die met de helm op geboren was. Zo’n helm was een velletje en ik heb wel gehoord dat ze er veel geld voor boden. Rijkelui hadden er veel geld voor over, voor zo’n ding.’ In Duitsland werd de helm dan ook een Glückshaube genoemd.
Het bezit van een helm maakte de eigenaar bovendien onkwetsbaar in de oorlog. Piet van Barneveld uit Westbroek: ‘De dokters namen die helm wel eens mee bij de bevalling. Ze verkochten het ding duur. Soldaten waren er kogelvrij door en daar gingen ze veel heen.’
Ook van vroedvrouwen vertelde men wel dat ze de helm meenamen om hem te verkopen. ‘De vroedvrouw had het ook al gezien en die alsmaar zoeken in het vuile wasgoed. Maar het was al verbrand. Buurvrouw haar man had het opgeruimd, in de kachel gestopt en hij zei tegen haar: “Waar jij naar zoekt, is al lang verbrand.” Nou dat is maar goed ook want later gaat zo’n kind naar het kerkhof toe.’
Doordat er heel veel verhalen werden verteld over geboortes met de helm, krijgt men de indruk dat het verschijnsel veel voorkwam. In werkelijkheid ziet men een helmgeboorte bij minder dan één op de 80.000 geboortes. Veel van die verhalen uit de dorpen bij De Bilt zijn dus vermoedelijk niet echt op een geboorte met de helm gebaseerd.
DAB
Literatuur:
Heupers, E. (ed.), Volksverhalen uit Gooi- en Eemland en van de westelijke Veluwe, 3 dln., Amsterdam 1981 en 1984 nr. 466, 478, 924, 1022, 1307, 1335, 1439, 1471, 1877, 1889, 1933, 1962, 2978, 3393.
Wikipedia (Engelstalig), op het lemma ‘Caul’.
Franke, S., Met de helm geboren, 1949.
Historiek (Internet), Met de helm geboren worden, betekenis en herkomst.
