Deze Sint Michaëlkerk werd niet gebouwd 
In de late jaren dertig leek De Bilt op het punt te staan een opvallende nieuwe kerk te krijgen. De snel groeiende St. Michaëlparochie had de neogotische zaalkerk van Alfred Tepe aan de Kerklaan ontgroeid. Een nieuw, groter gebouw moest de druk verlichten. Toch is die kerk er nooit gekomen. Foto: de kerk van 1894 die te klein geworden was. (Collectie Historische kring d’ Oude School)
Op 29 juli 1939 diende het kerkbestuur een bouwaanvraag in voor een massief bakstenen kerk met een vierkante toren en een aan de kerk gekoppelde pastorie. De kerk zou worden gebouwd aan Park Arenberg, met de hoofdingang gericht naar de Utrechtseweg.
Het plan was ambitieus en praktisch: na ingebruikname van de nieuwe kerk zou de oude Tepe-kerk worden afgebroken en vervangen door woningen. Omdat de parochie de eredienst te allen tijde wilde blijven verzorgen, moest de nieuwe kerk op een andere locatie worden gerealiseerd. De gemeente gaf aanvankelijk groen licht: op 1 november 1939 werd de bouwvergunning afgegeven, maar niet zonder voorwaarde. De oude kerk moest uiterlijk vijf jaar na ingebruikname van de nieuwe worden gesloopt.
Hindernissen
Twee knelpunten zouden het plan echter onherstelbaar vertragen. Het eerste was juridisch-administratief: de voorgeschreven afstand tot het kerkhof bedroeg vijftig meter. Hoewel Gedeputeerde Staten op 29 augustus 1939 op grond van de Begraafwet een uitzondering toestonden, bleef er onrust over de geschiktheid van de locatie.
Het beslissende obstakel was van militaire aard. De beoogde bouwplaats lag binnen een beschermde kring rond het Werk Griftensteyn, een verdedigingswerk langs de Utrechtseweg. Volgens de Kringenwet was voor bouwen binnen zulke kringzones toestemming van militaire autoriteiten nodig. Die toestemming werd echter geweigerd. De Commandant der Vesting Holland concludeerde in november 1939 dat de kerk de belangen van de landsverdediging zou schaden en weigerde ontheffing.
De Tweede Wereldoorlog fungeerde als katalysator van onzekerheid. Militaire prioriteiten veranderden de ruimtelijke ordening, papierwerk raakte vertraagd en plannen die vlak voor de oorlog aannemelijk leken, waren nu onhaalbaar.
Uitstel
Na die weigering probeerde het kerkbestuur het tij te keren. Vanaf oktober 1940 vroeg men telkens om een halfjaar verlenging van de bouwvergunning, in de hoop dat de bepalingen die de bouw blokkeerden, zouden vervallen.
De procedure sleepte zich door de jaren van bezetting en oorlog; het laatste verlengingsverzoek dateert van 2 november 1945. Daarna viel er stilte in de dossiers: de vergunningen worden niet meer verlengd en het Park Arenberg-plan verdampte langzaam.
Een ander kerkgebouw
Jaren later werd de energie van de parochie opnieuw gemobiliseerd, maar niet in de richting van Park Arenberg. De bouwvergunningsprocedure werd uiteindelijk hervat voor het kerkgebouw aan de Kerklaan dat er nu wel kwam. Het plan voor een nieuw, groter complex op de beoogde locatie kwam nooit meer terug op tafel.
Wat overbleef zijn gespecificeerde plannen en een herinnering aan een kerk die op papier groot was — maar in steen nooit tot leven kwam.
DAB
Literatuur:
Groot, H. de., De kerk die nooit gebouwd werd, in: De Biltse Grift maart 2003.
Zie ook op deze site:
De Sint Michaëlkerk – Online Museum de Bilt
Het kerkhof bij de Sint Michaëlkerk in De Bilt – Online Museum de Bilt
Sint Laurens uit Bilthoven verhuisde naar Biltse Michaëlskerk – Online Museum de Bilt